Niepokojące liczby – więcej ofiar handlu ludźmi

30 lipca obchodzony jest Światowy Dzień Przeciwko Handlowi Ludźmi

Handel ludźmi wciąż stanowi jedno z najpoważniejszych wyzwań społecznych w Europie. Pomimo licznych kampanii informacyjnych i corocznych apeli, skala tego zjawiska systematycznie rośnie, a problem zamiast słabnąć – nabiera na sile. Z ostatnich opublikowanych danych Eurostatu[1] wynika, że zarejestrowano 10793 ofiar handlu ludźmi, co stanowi wzrost o 6,9% w porównaniu z rokiem poprzednim. To rekordowa wartość od 2008 roku. Jedną z najczęściej występujących form tego procederu jest wyzysk pracowniczy i przymusowe świadczenie usług, które mają miejsce zazwyczaj na zagranicznych wyjazdach zarobkowych. Eksperci alarmują, że weryfikacja ofert, pośredników oraz zabezpieczenie się na wypadek problemów z pracą powinny być standardem przy każdym wyjeździe.

Odnotowano rekordowy wzrost liczby zarejestrowanych ofiar handlu ludźmi do pracy przymusowej i świadczenia usług: od 28% w 2019 roku aż do 41%. Pamiętajmy, że są to dane z przypadków zarejestrowanych, przekazane przez organy ścigania, a faktyczna liczba nadużyć może być drastycznie większa. Sytuacja ekonomiczna i nowa polityka migracyjna sprawiają, że coraz więcej osób staje się podatnych na działania nieuczciwych pośredników i grup przestępczych. 

– Handel ludźmi wg Parlamentu Europejskiego oznacza werbowanie, transport, przekazywanie, przechowywanie lub przyjmowanie osób przy użyciu siły, oszustwa lub podstępu, w celu wykorzystania ich dla zysku.  Skala tego zjawiska jest ogromna[2]. Roczny światowy zysk generowany przez handlarzy ludźmi dzięki pracy przymusowej szacuje się na 236 mld dolarów, czyli prawie 10 000 USD w przeliczeniu na ofiarę. Europa jest jednym z miejsc, w których wykorzystywanie ofiar jest najbardziej opłacalne – przynosząc roczny zysk w wysokości 20 000 USD w przeliczeniu na ofiarę³. Zyski te od 2014 r. wzrosły o 37 %, a ryzyko dla sprawców pozostaje niskie⁴ – informuje dr Marcin Kiełbasa, radca prawny, ekspert ds. prawa UE w Europejskim Instytucie Mobilności Pracy (ELMI), adiunkt w Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie (UEK).

Choć wiele osób uważa, że handel ludźmi w kontekście wyzysku pracy to zjawisko marginalne, w rzeczywistości bardzo łatwo stać się ofiarą. Oszuści często zamieszczają ogłoszenia, które pozornie oferują atrakcyjną pracę, jednak po przyjeździe okazuje się, że warunki pracy są drastycznie inne. Miejsce zakwaterowania bywa zaniedbane lub niebezpieczne, pensja znacznie niższa od zapowiadanej, a zakres obowiązków większy i bardziej wyczerpujący. Często pojawiają się też przypadki zastraszania, ograniczania swobody przemieszczania się, a nawet stosowania przemocy fizycznej czy psychicznej.

Nie pomaga obecna sytuacja polityczna i nowe przepisy rządu

Mowa o ustawie o dostępie cudzoziemców do rynku pracy, która weszła w życie 1 czerwca br. Obecnie firmy legalnie zatrudniające pracowników z zagranicy do pracy w Polsce i eksportujące usługi do innych krajów mają bardzo utrudnione procedury. To z kolei daje pole do popisu i otwiera źródło dochodu handlarzom oraz przemytnikom ludzi, którzy chętnie przejmują kontrakty rzetelnym firmom.

– Otrzymujemy alarmujące sygnały od polskich przedsiębiorców. Dowiadujemy się, że urzędnicy blokują wydawanie zezwoleń na pracę dla fachowców spoza UE, którzy mają być zatrudnieni w polskich firmach świadczących usługi nie tylko w Polsce, ale także w innych państwach członkowskich UE, czyli korzystających z unijnej swobody świadczenia usług. To solidne firmy, które respektują obowiązujące przepisy, więc wypełniając wnioski wskazują prawdziwe miejsca wykonywania pracy – nie tylko na terytorium RP, ale także na terytorium UE. Takie postępowanie zawsze skutkuje odmową wydania zezwolenia na pracę. Wynika to z niezrozumienia zasady, że pracownik delegowany w ramach usługi nie opuszcza polskiego rynku pracy, choć przekracza wewnętrzne granice UE. Taka interpretacja nowych przepisów jest błędna, ponieważ uniemożliwia polskim firmom realizację usług, a takie bariery są zakazane przez Traktat. W kontekście dzisiejszego dnia, trzeba sobie zdawać sprawę, że skomplikowane procedury i utrudniony dostęp do możliwości legalnego zatrudnienia to motory napędowe handlu ludźmi. Eliminowanie nadużyć nie może odbywać się kosztem polskich firm usługowych, które przynoszą do budżetu ponad 25 mld zł rocznie, dorzucając w bonusie składki i podatki cudzoziemskich pracowników delegowanych. Ograniczając legalne zatrudnienie cudzoziemców wspieramy szemrane interesy nielegalnych werbowników – mówi dr Marek Benio, prawnik i ekonomista, wykładowca Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie i Uniwersytetu Gdańskiego, wiceprezes Europejskiego Instytutu Mobilności Pracy (ELMI).  

Branże wysokiego ryzyka – kobiety najczęstszymi ofiarami handlu ludźmi

Są branże szczególnie narażone na zjawisko handlu ludźmi. To przede wszystkim opieka domowa oraz zawody wykonywane w prywatnych mieszkaniach, prace sezonowe w rolnictwie czy gastronomia. W tych sektorach pracownicy, zwłaszcza kobiety, często działają w warunkach izolacji, bez formalnych umów i odpowiedniego nadzoru, co sprzyja nadużyciom. To właśnie kobiety najczęściej padają ofiarą wyzysku, przemocy i przymusowej pracy, również dlatego, że sprawcy wykorzystują ich trudną sytuację życiową i społeczne przyzwolenie na milczenie w takich sprawach. Potwierdzają to badania Eurostatu, ponieważ prawie dwie trzecie zarejestrowanych ofiar handlu ludźmi to kobiety lub dziewczęta.

W Internecie nie brakuje ogłoszeń pracy „na własną rękę”, które kuszą wysokim wynagrodzeniem i szybkim wyjazdem. Niestety, za takimi ogłoszeniami nierzadko kryją się poważne zagrożenia, zarówno finansowe, jak i osobiste.

– W branży opiekuńczej, gdzie większość pracowników stanowią kobiety, najczęstsze nadużycia to brak wypłaty wynagrodzenia, bezprawne potrącenia, a także rozbieżności między warunkami pracy przedstawionymi w ofercie a tymi rzeczywistymi. Zwróćmy uwagę na to, że handel ludźmi czasem nie wymaga przekraczania granic i do nadużyć może dochodzić także w rodzimym kraju. Zdarza się, że opiekunki trafiają do osób w znacznie gorszym stanie zdrowia, niż opisywano, a same są pozostawione bez wsparcia i odpowiedniego zabezpieczenia. Nie brakuje też przypadków manipulacji emocjonalnej czy zastraszania. Dlatego apelujemy o ostrożność i rozwagę – najlepiej korzystać z usług sprawdzonych firm, które oferują legalne zatrudnienie, ubezpieczenie zdrowotne i składki emerytalne czy tutaj w Polsce czy za granicą. Taka praca może oznaczać niższy dochód „na rękę”, ale gwarantuje bezpieczeństwo, opiekę oraz możliwość dochodzenia swoich praw w razie problemów – komentuje Ada Zaorska, przewodnicząca Polskiego Stowarzyszenia Opieki Domowej.

Są też dobre informacje: europejskie dane dają też nadzieje na to, że z tym zjawiskiem da się walczyć. Liczba skazanych handlarzy wzrosła w Unii Europejskiej o 10,1% w latach 2022-2023. Oprócz tego według najnowszego badania Europejskiej Sieci Migracyjnej (EMN), Europa wzmacnia międzynarodową współpracę w zakresie przeciwdziałania handlowi ludźmi.

Bezpieczny wyjazd do pracy za granicą – o czym warto pamiętać

Decyzja o podjęciu pracy za granicą powinna iść w parze z odpowiednim przygotowaniem. To właśnie staranność na etapie planowania może uchronić przed nieuczciwymi pośrednikami, a nawet przed poważnymi przestępstwami, takimi jak handel ludźmi czy wyzysk pracowniczy.

Oto kilka kluczowych kroków, które warto podjąć przed wyjazdem:

• Zweryfikuj pracodawcę i pośrednika – sprawdź, czy firma działa legalnie, ma rzeczywisty adres i dane kontaktowe. Przeczytaj opinie innych osób, ale zachowaj przy tym zdrowy sceptycyzm, ponieważ nie każda opinia w Internecie jest wiarygodna.
• Zadbaj o dokumenty – upewnij się, że Twój dowód osobisty lub paszport są aktualne.
• Zabezpiecz się finansowo – miej przy sobie rezerwę gotówki, która pozwoli Ci wrócić do kraju w razie problemów.
• Zapisz ważne kontakty – numery do rodziny, ambasady, organizacji pomocowych czy fundacji miej zapisane również poza telefonem (np. w portfelu).
• Poinformuj bliskich – przekaż rodzinie wszystkie szczegóły dotyczące wyjazdu: adres miejsca pracy, nazwę firmy, numer telefonu, charakter zatrudnienia.
• Ustalcie plan kontaktu – regularne rozmowy telefoniczne oraz umówiony sygnał (np. ustalone hasło), który w razie potrzeby poinformuje bliskich o zagrożeniu, mogą okazać się nieocenione.
• Przygotuj się językowo – poznaj podstawowe zwroty w języku kraju, do którego jedziesz – ułatwi to porozumienie i zwiększy Twoje bezpieczeństwo.

Każda osoba wyjeżdżająca do pracy za granicą powinna być świadoma potencjalnych zagrożeń i odpowiednio się do nich przygotować. Tylko przemyślane decyzje i ostrożność mogą skutecznie chronić przed wykorzystaniem i łamaniem podstawowych praw człowieka.

Twoje bezpieczeństwo jest najważniejsze. Jeśli wyjeżdżasz za granicę do pracy zapisz bądź zapamiętaj dane kontaktowe do tych organizacji. Jeśli jesteś ofiarą handlu ludźmi skontaktuj się i otrzymaj pomoc.

• MSWiA, Krajowe Centrum Interwencyjno-Konsultacyjne dla ofiar handlu ludźmi, Tel. +48 22 628 01 20 lub + 48 22 628 99 99 – telefon zaufania działający całą dobę (24/7)
• Policja, Wydział do walki z handlem ludźmi e-mail: handelludzmibsk@policja.gov.pl lub dzwoniąc pod numer: 664 974 934 – funkcjonariusze Policji obsługują infolinię od 6.00 do 22.00.
• W sytuacjach zagrożenia życia bądź zdrowia należy dzwonić pod numer alarmowy 112 lub 997.
• Krajowe Centrum Interwencyjno-Konsultacyjne dla Ofiar Handlu Ludźmi, www.kcik.pl
• Międzynarodowa Organizacji ds. Migracji (IOM) w Polsce, Infolinia Migrant Info: 22 490 20 44 – czynna pn-pt w godz. od 9.00 do 17.00
• La Strada – Fundacja Przeciwko Handlowi Ludźmi i Niewolnictwu – telefon zaufania: +48 22 628 99 99 od pn. do czw. w godzinach 9.00-18.00, w piątki w godzinach 9.00-14.00
• Stowarzyszenie PoMOC – tel. interwencyjny: 511 801 161, informacja o możliwościach pomocy – pomoc@Po-MOC.pl Biuro Stowarzyszenia: tel. +48 32 255 38 69 E-mail: biuro@Po-MOC.pl https://www.po-moc.pl/pl

[1] Ostatnie dostępne dane Eurostat opublikowane w 2025 roku dotyczą wyników za 2023 rok:

[2] Por. Globalny indeks przestępczości zorganizowanej za 2023 r. – dostępny pod adresem: https://globalinitiative.net/analysis/ocindex-2023/

Przeczytaj także: Rada Nadzorcza wybrała pełniącego obowiązki Prezesa Zarządu ARP S.A.

Last Updated on 30 lipca, 2025 by Anastazja Lach