Chciałabym, żeby lekarz medycyny pracy był jedną z kluczowych osób w systemie ochrony zdrowia. Rozmowa z prof. dr. hab. Jolantą Walusiak-Skorupa, Prezes Polskiego Towarzystwa Medycyny Pracy

Jak możemy wykorzystać medycynę pracy w związku z rozwojem zintegrowanego podejścia do szeroko rozumianej profilaktyki zdrowotnej? Czy w Polsce wystarczająco wykorzystujemy możliwości jakie daje nam medycyna pracy?

Oczywiście, że medycyna pracy, a dokładniej system ochrony zdrowia pracujących powinien być – znacznie bardziej niż jest – wykorzystywany do działań profilaktycznych. Służba medycyny pracy w Polsce obejmuje opieką około 16 mln pracowników, u których rocznie wykonuje się ponad 4,5 mln obowiązkowych badań profilaktycznych – wstępnych, okresowych i kontrolnych – do celów określonych w Kodeksie Pracy. Jednocześnie jest to ta wyjątkowa sytuacja, gdy pracownik przychodzi do lekarza mimo poczucia zdrowia, często w nieświadomości istniejących czynników ryzyka lub wręcz wczesnych objawów różnych chorób. Wiadomo też, że personel medyczny jest bardziej efektywny w przekonywaniu do podejmowania działań prozdrowotnych. Wszystko to stwarza znakomitą okazję do implementacji wszelkich działań profilaktycznych, a przede wszystkim zadbania o to, by wdrażać zalecaną obecnie strategię całkowitego zdrowia pracownika, w której dąży się do oddziaływania na wszystkie elementy określające zdrowie i dobrostan osób pracujących.

Dodatkowo, sytuacja pandemiczna COVID-19 w istotny sposób zmieniła obraz rynku pracy oraz wpłynęła na pojawienie się nowych problemów zdrowotnych pracowników zarówno z zakresu zdrowia psychicznego, jak i związanych z przebytym zakażeniem oraz zmianami, które nastąpiły w organizacji naszej pracy i życia codziennego. To stwarza nowe wyzwania dla służby medycyny pracy, gdyż w czasach telemedycyny lekarz sprawujący opiekę profilaktyczną nad pracownikami jest nierzadko pierwszym, który „na żywo” identyfikuje problem zdrowotny.

Jak wygląda obecna strategia zachęcenia Polaków do profilaktyki zdrowotnej na którą jesteśmy dość oporni? Jakie są prowadzone działania bądź kampanie zachęcające do profilaktyki problemów zdrowotnych występujących w środowisku pracy?

Działania profilaktyczne muszą być stałym elementem systemu ochrony zdrowia pracujących. Do takiego działania są przygotowywani wszyscy profesjonaliści medycyny pracy, ze szczególnym uwzględnieniem lekarzy i pielęgniarek. Przygotowanie rozpoczyna się podczas szkolenia specjalizacyjnego i jest kontynuowane w ramach licznych szkoleń doskonalących już po uzyskaniu tytułu specjalisty. Od kilku lat w ramach Narodowego Programu Zdrowia,Instytut Medycyny Pracy realizuje zadania obejmujące podejmowanie inicjatyw na rzecz profilaktyki chorób zawodowych i związanych z pracą, jak również edukację w zakresie zarządzania zdrowiem starzejących się pracowników oraz opracowanie i upowszechnienie instrumentów promujących zdrowie i zachowania prozdrowotne w środowisku pracy. Podstawowa strategia obejmuje kompleksową ocenę zdrowia pracownika, zidentyfikowanie czynników ryzyka i problemów zdrowotnych podczas badań profilaktycznych do celów Kodeksu pracy i zaproponowanie dalszych działań – profilaktycznych i/lub diagnostycznych. W tym zakresie możliwości lekarza medycyny pracy są mocno ograniczone, gdyż opieka profilaktyczna nad pracownikami jest finansowana przez pracodawców, a tym samym od nich zależy, czy zostaną wdrożone dodatkowe działania. Zazwyczaj kolejne etapy diagnostyczno-lecznicze, po zidentyfikowaniu problemu przez lekarza medycyny pracy, są realizowane w ramach podstawowej opieki zdrowotnej lub ambulatoryjnej opieki specjalistycznej.

Czy mogłaby Pani powiedzieć coś więcej o kampanii #WeźSięZbadaj? Czy jest Pani w nią bezpośrednio zaangażowana?

Kampania #WeźSięZbadaj jest kontynuacją wcześniejszej współpracy Polskiego Towarzystwa Medycyny Pracy, Instytutu Medycyny Pracy oraz Fundacji Obywatele Zdrowo Zaangażowani. W 2018 roku powstał raport „Medycyna pracy w prewencji chorób wywołanych wysokim stężeniem cholesterolu”, który miał na celu zwrócenie uwagi na coraz częściej występujące zaburzenia lipidowe i zaproponowanie kierunku zmian, by powstrzymać tę tendencję. Przede wszystkim zwrócono uwagę, że system opieki profilaktycznej nad pracownikami ma dużą szansę na podniesienie efektywności postępowania w profilaktyce zarówno pierwszo-, jak i drugorzędowej chorób układu krążenia. Pojawienie się nowelizacji zał. nr 1 do Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 12 listopada 2020 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad nimi oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (w którym po raz pierwszy wprowadzono oznaczenie lipidogramu, a nie jak wcześniej poziomu całkowitego cholesterolu) sprawiło, że postanowiliśmy wrócić do wspólnego działania, tym razem w ramach Kampanii #WeźSięZbadaj. Ustaliliśmy, że przedmiotem kooperacji będzie rozpowszechnienie i popularyzacja wiedzy na temat zmiany ww. Rozporządzenia Ministra Zdrowia oraz prowadzenie kampanii informacyjnej odnośnie badań cholesterolu i glukozy w zakresie badań pracowników. Działania obejmują m.in. edukację lekarzy sprawujących opiekę profilaktyczną, pracowników, pracodawców o aktualnym stanie badań medycznych dotyczących cholesterolu i glukozy.

Jakie wyzwania stoją przed Polskim Towarzystwem Medycyny Pracy w związku ze zmianami systemowymi w zakresie ochrony zdrowia osób pracujących? Jak na te wyzwania wpłynęła pandemia?

Polskie Towarzystwo Medycyny Pracy wraz z Instytutem Medycyny Pracy i Konsultantem Krajowym ds. medycyny pracy tworzy propozycje zmian w obszarze ochrony zdrowia osób pracujących, które są przedstawiane Ministerstwu Zdrowia, jak również popularyzuje wiedzę i nowe rozwiązania w środowisku profesjonalistów medycyny pracy. Współczesne podejście do zdrowia pracownika to holistyczna ochrona wszystkich aspektów zdrowia osoby pracującej. Terminem „zdrowia pracownika” są określane: polityki, strategie, programy i działania, które mają integrować ochronę przed zagrożeniami ze strony środowiska pracy i chorobami związanymi z pracą z uwzględnieniem promocji działań prewencyjnych i promujących zdrowie tak by zwiększać well-being pracownika. Praktycznie wszystko się zmienia. Środowisko pracy wygląda zupełnie inaczej niż 20 lat temu. Mówimy tu o czwartej rewolucji przemysłowej i absolutnej cyfryzacji naszego życia. Dodatkowo kolejne pokolenia pracowników mają zupełnie inne oczekiwania. Pokolenie Y czy Z chce równowagi pomiędzy pracą, a życiem prywatnym w znacznie większym stopniu niż ich rodzice, a od lekarza medycyny pracy oczekuje kompleksowej oceny stanu zdrowia i zaleceń przekazanych drogą elektroniczną. Jednocześnie zmieniają się systemy wykonywania pracy w XXI w. Choć często mówimy o tzw. rynku pracownika i konieczności dbania o niego, to z drugiej strony mamy takie zjawiska jak elastyczne formy zatrudnienia, które są wygodne dla pracodawcy, ale nie zabezpieczają pracownika, a to odbija się na jego zdrowiu. Do tego wszystkiego od ponad półtora roku mamy pandemię, która zmieniła środowisko pracy, dokładając zagadnienia związane z zabezpieczeniem pracownika przed czynnikami biologicznymi, pracą zdalną i wszystkie aspekty, które się z nią wiążą oraz niekorzystny wpływ pandemii na zdrowie pracownika. Ten ostatni obejmuje nie tylko bezpośrednie następstwa COVID-19, ale także skutki pośrednie, które już są widoczne w postaci nadwyżki zgonów i zwiększonej śmiertelności z powodu różnych chorób przewlekłych, zmniejszonej liczby profilaktycznych procedur diagnostycznych i pogorszenia ogólnego stanu zdrowia pracownika. To wszystko sprawia, że system ochrony zdrowia ma wiele zadań do zrealizowania w najbliższym czasie, a służba medycyny pracy jako jeden z elementów tego systemu powinna podejść ze szczególną starannością do swoich zadań, gdyż ich realizacja wydaje się być kluczowa dla systemu zdrowia publicznego.

Jak w praktyce wygląda praca Prezesa Polskiego Towarzystwa Medycyny Pracy? Z jakimi wyzwaniami się wiąże?

W praktyce nie rozdzielam zadań realizowanych przez PTMP i pracy instytutowej, gdyż mają one wspólny cel. To z jednej strony śledzenie najnowszych trendów w naszym obszarze zainteresowań, a z drugiej tworzenie – wraz z naszym zespołem – wytycznych do opieki profilaktycznej nad pracownikiem, edukacja lekarzy, pielęgniarek medycyny pracy oraz przedstawicieli pracodawców, najczęściej specjalistów ds. BHP. Wiele propozycji jest omawianych z organizacjami pracodawców, a przede wszystkim z głównymi decydentami w systemie – Ministerstwem Zdrowia, Głównym Inspektorem Sanitarnym, Państwową Inspekcją Pracy, czy Zakładem Ubezpieczeń Zdrowotnych.

Co jest największym wyzwaniem? Chciałabym, żeby lekarz medycyny pracy był jedną z kluczowych osób w systemie ochrony zdrowia – ze względu na realizowane zadania profilaktyczne, a nie tylko z uwagi na orzekanie o braku przeciwwskazań do pracy. Do tego trzeba przekonać wszystkich – niektórych lekarzy, którzy przyzwyczaili się do ograniczonego zakresu działania, pracodawców, którzy niekiedy chcą załatwić tylko obowiązkowe badania, i wreszcie samych pracowników, by zamiast się bać i ukrywać swój stan zdrowia przed lekarzem profilaktykiem, wykorzystywali tę okazję by, jak najwięcej dowiedzieć się o swoim zdrowiu. Jak to kiedyś podsumowali nasi fińscy koledzy „system ochrony zdrowia pracowników działa optymalnie wówczas, gdy istnieje pełna współpraca pomiędzy lekarzem medycyny pracy a pracodawcą, a korzyści z tej współpracy są trójstronne – bo najważniejszy w tym systemie jest pracownik”.

Prof. dr. hab. Jolanta Walusiak-Skorupa, Prezes Polskiego Towarzystwa Medycyny Pracy

Specjalista medycyny pracy i specjalista toksykologii klinicznej, internista, ekspert w zakresie ochrony zdrowia pracujących i patologii zawodowej. Wieloletni kierownik Kliniki Chorób Zawodowych i Zdrowia Środowiskowego, od 2020 Dyrektor Instytutu Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera.

Last Updated on 13 stycznia, 2022 by Łukasz