Jak osiągnąć „rozwój odporny na zmiany klimatu”? Profesor Hans-Otto Pörtner o konsekwencjach globalnego ocieplenia

Profesorze Pörtner, przede wszystkim chcielibyśmy podziękować za przyjęcie naszego zaproszenia na Sustainable Economy Summit i wyrażenie zgody na wywiad. Czy mógłby Pan pokrótce opisać, czym zajmuje się Pan jako naukowiec?

Jestem z wykształcenia fizjologiem oraz ekologiem i od ponad 25 lat badam wpływ zmian klimatycznych na życie oceaniczne w Instytucie Badań Polarnych i Morskich Alfreda Wegenera w Bremerhaven w Niemczech. Moja praca koncentruje się na tym, jak ocieplenie oceanów, zakwaszenie oceanów i postępujący niedobór tlenu wpływają na kluczowe procesy biochemiczne życia morskiego. Dlatego analizujemy zmiany w genomie, na poziomie komórkowym i całego organizmu, a także zmiany na poziomie gatunków i populacji oraz w całych ekosystemach. Nasze odkrycia mają kluczowe znaczenie, jeśli chcemy zrozumieć, w jaki sposób życie morskie adaptuje się w wyniku zmian klimatu.

Jako ekspert w dziedzinie zmian klimatu i ich wpływu na ekosystemy morskie, co uważa Pan za kluczowy czynnik wpływający na bioróżnorodność mórz i oceanów?

Zmiana klimatu jest jednym z wielu czynników wpływających na nasze oceany. Łączy się z innymi czynnikami stresogennymi, takimi jak przełowienie, niszczenie siedlisk i zanieczyszczenie, zwiększając ogólne ryzyko dla ekosystemów i ludzi. Razem powodują one nawet większe szkody niż każdy z tych czynników stresogennych z osobna. Pięć lat temu, kiedy Międzyrządowa Platforma Naukowo-Polityczna ds. Różnorodności Biologicznej i Usług Ekosystemowych (IPBES) opublikowała „Globalny raport z oceny różnorodności biologicznej i usług ekosystemowych”, eksperci doszli do wniosku, że zmiany klimatu są odpowiedzialne za około 20% spadku różnorodności biologicznej w naszych oceanach. Myślę, że od tego czasu udział ten dramatycznie wzrósł, zwłaszcza z powodu zwiększonego ocieplenia oceanów. Nasz świat właśnie doświadczył rekordowych temperatur powierzchni morza przez ponad 365 dni z rzędu. Dla wielu koralowców żyjących w ciepłych wodach i innych nieruchomych organizmów ciepło to było już zabójcze. Inne organizmy tracą siedliska i migrują w kierunku biegunów, aby pozostać w preferowanych przez siebie zakresach temperatur. Temperatura jest obecnie kluczowym czynnikiem powodującym zmiany w oceanie, a rosnące zakwaszenie i utrata tlenu nasilają wpływ ocieplenia.

Czy zmiany środowiskowe wpływają w ten sam sposób na dziką przyrodę z różnych stref klimatycznych?

Każdy gatunek żyje w określonym zakresie temperatur, do którego się przystosował – co oznacza, że osobniki rosną i rozmnażają się najlepiej, gdy temperatura otoczenia utrzymuje się w tym oknie termicznym. Rosnące temperatury i ekstremalne zdarzenia, takie jak susze, powodzie i fale upałów, narażają rośliny i zwierzęta na warunki zagrażające życiu wszędzie, w tym w oceanie. Mówimy tu o warunkach klimatycznych, których nie doświadczyliśmy od co najmniej kilkudziesięciu tysięcy lat. Obserwowany wzrost częstotliwości i intensywności ekstremalnych zjawisk klimatycznych zaczyna przekraczać możliwości adaptacyjne wielu gatunków. W oparciu o zwiększoną liczbę obserwacji i lepsze zrozumienie procesów, wiemy teraz, że zakres i skala wpływu zmian klimatu na przyrodę są większe niż wcześniej oceniano. Skutki, które obserwujemy dzisiaj, postępują znacznie szybciej, są bardziej destrukcyjne i bardziej rozpowszechnione, niż spodziewaliśmy się 20 lat temu. Dla wielu ekosystemów skutki zmian klimatu stanowią dodatkowy stres, a nawet śmiertelne obciążenie, w zależności od stopnia globalnego ocieplenia.

Jakie są Pana zdaniem najpilniejsze wyzwania związane ze zmianami klimatu?

Zmiany klimatu stanowią zagrożenie dla dobrostanu ludzi i zdrowia naszej planety. Globalne ocieplenie o 1,15°C już spowodowało niebezpieczne i powszechne zakłócenia w przyrodzie i wpłynęło na życie miliardów ludzi, pomimo wysiłków mających na celu dostosowanie się do zmian klimatu. Około połowa roślin, zwierząt i gatunków morskich badanych na całym świecie przemieszcza się w kierunku biegunów lub, na lądzie, na wyższe tereny, aby znaleźć warunki, w których mogą przetrwać. Nasilające się ekstremalne warunki pogodowe naraziły miliony ludzi na poważne niedobory żywności i wody, szczególnie w Afryce, Azji, Ameryce Środkowej i Południowej, na małych wyspach i w Arktyce. Rośnie liczba dni, kiedy ludzie nie mogą pracować na zewnątrz z powodu zabójczego upału i wilgotności, szczególnie w tropikach. Te trzy przykłady pokazują, że zmiany klimatu stały się egzystencjalnym zagrożeniem. Aby uniknąć narastających strat, konieczne jest podjęcie pilnych działań w celu przystosowania się do zmian klimatu, przy jednoczesnym szybkim i głębokim ograniczeniu emisji gazów cieplarnianych. Zapewnienie przyjaznej do życia przyszłości dla wszystkich stanowi wyzwanie już przy obecnym poziomie globalnego ocieplenia. Perspektywy tego, co nazywamy „rozwojem odpornym na zmiany klimatu”, będą jeszcze bardziej ograniczone, jeśli globalne ocieplenie przekroczy 1,5°C. W niektórych regionach nie będzie on w ogóle możliwy, jeśli ocieplenie przekroczy 2°C.

W jednym z wywiadów wspomina Pan, że klimat, bioróżnorodność i społeczeństwo ludzkie są ze sobą sprzężone. Czy mógłby Pan szerzej omówić ten związek?

Klimat, przyroda i społeczeństwo ludzkie są ze sobą ściśle powiązane i wpływają na siebie nawzajem na różne sposoby. Na przykład działania człowieka skutkują emisją gazów cieplarnianych, które powodują globalne ocieplenie i zmiany klimatu. Jednocześnie zanieczyszczamy, nadmiernie eksploatujemy i niszczymy ogromne obszary ekosystemów lądowych, słodkowodnych i oceanicznych. Osłabia to zdolność tych ekosystemów do regulowania klimatu i dostarczania żywności, czystej wody, chłodzenia i innych funkcji, od których zależy ludzkie życie.

Bez zdrowych i funkcjonujących ekosystemów społeczeństwa ludzkie mają mniej możliwości dostosowania się do zmieniającego się klimatu. Ponadto, przyroda znajduje się pod presją i dlatego ma zmniejszoną zdolność do wytrzymywania ekstremalnych warunków pogodowych i klimatycznych, takich jak upały, burze, wzrost poziomu morza lub zakwaszenie i utrata tlenu w oceanie. Degradacja ekosystemów, w tym w wyniku dalszego ocieplenia, może powodować uwalnianie dwutlenku węgla i innych gazów cieplarnianych, a tym samym dalszą eskalację zmian klimatu i ich skutków. Powoduje to błędne koło, które zwiększa obecne i przyszłe zagrożenia dla ludzi i przyrody oraz uniemożliwia nam osiągnięcie celów zrównoważonego rozwoju, takich jak „zero głodu”, „zero ubóstwa” lub „zrównoważone miasta i społeczności”.

Ale jest też dobra wiadomość: zrozumienie współzależności między klimatem, naturą i ludźmi pozwala nam przerwać błędne koło, które eskaluje zmiany klimatu i ich skutki oraz przywrócić równowagę systemu (systemów). Kiedy przestaniemy patrzeć na poszczególne części z osobna i zaczniemy myśleć o całym obrazie – traktując klimat, ludzi i przyrodę jako współzależne elementy składowe życia na Ziemi – będziemy w stanie lepiej ograniczyć globalne ocieplenie i zagrożenia klimatyczne oraz poprawić odporność społeczeństw ludzkich i przyrody.

W jaki sposób praca na rzecz Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC) wpłynęła na Pańskie zrozumienie wagi i pilności przeciwdziałania zmianom klimatu?

Jestem zaangażowany w oceny IPCC od 2003 roku – najpierww jako główny autor raportu specjalnego na temat wychwytywania i składowania dwutlenku węgla w 4. cyklu oceny, a następnie, w 5. cyklu oceny, jako koordynujący główny autor rozdziału Ocean w raporcie Grupy Roboczej II. W 6. cyklu oceny zostałem wybrany na współprzewodniczącego Grupy Roboczej II, która koncentruje się na wpływie zmian klimatu, adaptacji i podatności na zagrożenia. Z każdą rolą i zadaniem rosła moja wiedza i zrozumienie funkcjonowania systemu Ziemi i zmieniającego się klimatu. Wnioski naukowe są jasne: ryzyko i skutki zmian klimatu będą rosły wykładniczo z każdym dodatkowym stopniem ocieplenia. Kończy nam się czas, aby zapobiec drastycznym zmianom i zapewnić wszystkim zdatną dla życia przyszłość. Zmiany klimatu i utrata różnorodności biologicznej to dwie najbardziej palące kwestie naszych czasów i powinniśmy zainwestować wszystko, co konieczne, aby je powstrzymać i odwrócić.

Jakie są kluczowe ustalenia Szóstego Raportu IPCC, do którego powstania w dużej mierze się Pan przyczynił?

Ocena IPCC jest przeprowadzana przez trzy grupy robocze, a każda z nich składa się z setek autorów, którzy pracują na zasadzie wolontariatu. W 6. cyklu oceny nasz zespół z Grupy Roboczej II dołożył wszelkich starań, aby podkreślić wzajemne powiązania między naturą, klimatem i ludźmi w każdym z rozdziałów naszego raportu. Ponadto pokazaliśmy, które opcje adaptacji są wykonalne i przyniosłyby dodatkowe korzyści dla klimatu, ludzi i przyrody. Opisaliśmy również, co jest potrzebne, aby wejść na ścieżkę rozwoju odpornego na zmiany klimatu – zadanie uzależnione od ścisłej współpracy między różnymi dyscyplinami naukowymi.

Jaką rolę odgrywa edukacja w przeciwdziałaniu zmianom klimatycznym? Czy uważa Pan, że poziom świadomości na temat zachodzących w środowisku przemian jest wystarczający?

Znajomość przyczyn i skutków zmian klimatycznych ma kluczowe znaczenie, jeśli chcemy skutecznie ograniczyć globalne ocieplenie. W świecie wielu kryzysów każde działanie, każdy wybór i każda decyzja ma znaczenie, ponieważ każde z nich może nas oddalić lub zbliżyć do zrównoważonego świata odpornego na zmiany klimatu. Skuteczne działania na rzecz klimatu znajdują się jednak nisko na liście priorytetów wielu decydentów, prawdopodobnie z powodu braku zrozumienia związanych z nimi wyzwań. Egzystencjalne tematy zmian klimatu, utraty różnorodności biologicznej i zanieczyszczenia powinny być traktowane przekrojowo we wszystkich systemach edukacji, aby ludzie lepiej rozumieli, jakie powinny być priorytety. Głównie z powodów ekonomicznych decydenci polityczni zgadzają się na kompromisy, które kosztują cenny czas, jak widzieliśmy podczas COP28 w Dubaju, gdzie rządy nie mogły dojść do porozumienia w sprawie pilnie potrzebnego wycofania paliw kopalnych. Niewygodna prawda jest taka, że nie jesteśmy na dobrej drodze do osiągnięcia odpornego na zmiany klimatu, zrównoważonego świata, który zapewniłby bezpieczną przyszłość dla nas, naszych dzieci i przyszłych pokoleń.

Niedawno otrzymał Pan nagrodę Planetary Health Award w uznaniu swoich osiągnięć. Czy uważa Pan, że Pańska dziedzina nauki cieszy się wystarczającym uznaniem?

Otrzymanie tej nagrody było dla mnie ogromnym zaszczytem. Ale myślę, że wypowiadam się w imieniu wielu badaczy, gdy mówię, że skuteczne, oparte na nauce działania przeciwko zmianom klimatu, utracie różnorodności biologicznej, zanieczyszczeniu i ubóstwu byłyby najlepszym uznaniem, o jakie mógłby prosić klimatolog.

Wybiegając w przyszłość, jakie są Pana nadzieje związane z niwelowaniem negatywnego wpływu zmian klimatycznych?

Zmiany klimatu zachodzą znacznie szybciej niż wcześniej sądziliśmy. Biorąc pod uwagę obecne, utrzymujące się rekordowe temperatury oceanów, wydaje się nawet, że system ziemski już wkracza na nieznane terytorium. Jakiekolwiek dalsze opóźnienia we wspólnych globalnych działaniach spowodują, że przegapimy wąskie i szybko zamykające się okno. Musimy ograniczyć globalne ocieplenie do poziomu możliwie najbliższego 1,5 stopnia Celsjusza, ponieważ nie mamy innej możliwości, aby zachować planetę Ziemię jako przestrzeń do życia dla nas wszystkich.

Prof. dr hab. Hans-Otto Pörtner, biolog morski i współprzewodniczący Grupy Roboczej II IPCC w Szóstym Cyklu Oceny (2015-2023)

Hans-Otto Pörtner jest fizjologiem i biologiem morskim. Przez ponad 25 lat prowadził badania w Instytucie Alfreda Wegenera w Bremerhaven i jest jednym z najbardziej znanych na świecie ekspertów w dziedzinie wpływu zmian klimatycznych na życie morskie i nie tylko.

Jego kariera rozpoczęła się w Münster i Düsseldorfie, gdzie studiował biologię i uzyskał tytuł doktora w 1983 roku. Po pobytach badawczych w Getyndze i Kanadzie, w 1990 r. habilitował się w Düsseldorfie. Od 1995 do 2023 r. kierował grupą badawczą ds. zintegrowanej ekofizjologii w Instytucie Alfreda Wegenera.

W swojej karierze badał, w jaki sposób ocieplenie oceanów, zakwaszenie oceanów i niedobór tlenu wpływają na procesy biochemiczne życia morskiego. Jego pionierskie odkrycia, dotyczące wpływu zmian klimatu na organizmy morskie, przyniosły mu uznanie na całym świecie. Jako współprzewodniczący Grupy Roboczej II IPCC wniósł znaczący wkład w 6. raport oceniający IPCC. Hans-Otto Pörtner jest wybranym członkiem Europejskiej Akademii Nauk i został powołany przez rząd niemiecki do Rady Doradczej ds. Zmian Globalnych (WBGU) w 2020 roku.

Last Updated on 22 kwietnia, 2024 by Anastazja Lach