Sustainable construction – czyli co?

Komentarz Ekspercki Anny Wyrzykowskiej, Adwokat, Partner i Szef Zespołu ESG oraz Marty Czarneckiej, Radczyni Prawna, Managing Associate i Członek Zespołu Nieruchomości i procesu budowlanego oraz ESG w Kancelarii WKB Wierciński, Kwieciński, Baehr Sp. k.

Przyjęcie w 2015 r. porozumienia klimatycznego przez ONZ w Paryżu zapoczątkowało zmianę sposobu myślenia o prowadzeniu działalności gospodarczej. Dostrzeżono wpływ wielu obszarów gospodarki na środowisko, a także znaczenie i możliwości interakcji z lokalnymi społecznościami i grupami interesariuszy. Przełożyło się to na nowe praktyki rynkowe i stopniowe obejmowanie różnych grup podmiotów obowiązkami w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej w sposób zrównoważony.

Branża budowlana w istotny sposób oddziałuje na środowisko. Budownictwo pochłania około 40% światowych zasobów energii i przyczynia się do produkcji nawet do 30% rocznej światowej emisji gazów cieplarnianych[1]. Zatem szczególnie istotne jest, by właściciele, inwestorzy, jak również przedsiębiorstwa budowlane, celem zachowania konkurencyjnej pozycji na rynku, identyfikowały ryzyka środowiskowe (environmental), społeczne (social) i związane z ładem korporacyjnym (governance), które niesie ze sobą prowadzona działalność, i były w stanie nimi aktywnie zarządzać.

Podstawowe ramy prawne

Na rynku funkcjonuje szereg wytycznych i poradników różnych organizacji, umożliwiających ocenę czy dana działalność jest zrównoważona, np. wytyczne OECD czy ONZ. Przestrzeganie ich przez przedsiębiorstwo jest dobrowolne, choć coraz częściej wpływa na relacje biznesowe.

Regulacje w obszarze ESG przyjmuje ustawodawstwo europejskie. Przepisy obowiązują bezpośrednio w krajach członkowskich (rozporządzenia) lub są później implementowane na poziomie krajowym (dyrektywy). Obecnie do najważniejszych aktów prawa Parlamentu Europejskiego i Rady UE w tym zakresie należą: Dyrektywa CSRD, Rozporządzenie SFDR i Rozporządzenie – Taksonomia. Trwają również prace nad projektem kolejnej Dyrektywy w sprawie należytej staranności przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (CSDDD), choć coraz częściej mówi się, że przyjęcie jej zapewne poczeka do nowych wyborów w Parlamencie Europejskim.

Dla określenia jaka działalność gospodarcza kwalifikuje się jako zrównoważona środowiskowo należy sięgnąć do przepisów Taksonomii.

Taksonomia – wypełnianie celów środowiskowych

Zgodnie z Taksonomią działalność gospodarcza jest uznawana za działalność zrównoważoną środowiskowo, jeżeli: (i) wnosi istotny wkład w realizację celów środowiskowych wymienionych w Taksonomii, (ii) nie wyrządza dla nich poważnych szkód, (iii) jest prowadzona zgodnie z minimalnymi gwarancjami (tj. procedurami, które pozwalają zapewnić stosowanie wskazanych wytycznych i konwencji dotyczących zrównoważonego rozwoju, w tym przestrzegania praw człowieka, również w pracy), (iv) spełnia techniczne kryteria kwalifikacji przyjęte przez Komisję w Rozporządzeniu Delegowanym 2021/2139 z dnia 4.06.2021 r., zmienionym i uzupełnionym Rozporządzeniem Delegowanym Komisji UE 2023/2486 z dnia 27.06.2023 r. („Rozporządzenie”)[2].

Prowadzenie zrównoważonej środowiskowo działalności gospodarczej musi spełniać co najmniej 1 z 6 celów środowiskowych (przy jednoczesnym braku wyrządzania szkód). Cele te określono w Taksonomii jako: (i) łagodzenie zmian klimatu, (ii) adaptacja do zmian klimatu, (iii) zrównoważone wykorzystanie i ochrona zasobów wodnych i morskich, (iv) przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym, (v) zapobieganie zanieczyszczeniu i jego kontrola, oraz (vi) ochrona i odbudowa bioróżnorodności i ekosystemów.

Rozporządzenie określa techniczne kryteria kwalifikacji, z podziałem na poszczególne branże. W obszarze budownictwa wyszczególniono rodzaje działalności obejmujące m.in. budowę nowych budynków, renowację istniejących budynków, montaż, konserwację i naprawę systemów technologii energii odnawialnej czy nabywanie i prawo własności budynków (nieruchomości).

Z punktu widzenia rynku budownictwa istotna jest analiza dwóch pierwszych obszarów działalności w kontekście spełniania wymogów sustainability.

(1) Łagodzenie zmian klimatu

Jednym z podstawowych sposobów zapobieżenia zmianom klimatu, pozwalającym na zatrzymanie wzrostu średniej globalnej temperatury na bezpiecznym poziomie, jest ograniczenie emisji gazów cieplarnianych. Przepisy Taksonomii sugerują stosowanie w tym celu innowacji produktowych lub procesowych, takich jak szersze wytwarzanie i wykorzystywanie energii ze źródeł odnawialnych, poprawa efektywności energetycznej czy korzystanie z materiałów odnawialnych.

Jako pierwsze kryterium techniczne dla budowy nowych budynków Rozporządzenie wskazuje ograniczenie zapotrzebowania na energię pierwotną (PED), które powinno być przynajmniej 10% niższe niż próg określony w wymaganiach dotyczących budynków o niemal zerowym zużyciu energii w rozwiązaniach krajowych. Drugie kryterium wymaga przeprowadzania badań szczelności powietrznej i integralności cieplnej nowych budynków, których powierzchnia przekracza 5000 m². W odniesieniu do takich budynków oblicza się współczynnik globalnego ocieplenia (GWP) w cyklu życia na poszczególnych etapach. Za renowację budynków spełniającą wymogi tego celu będzie uznana renowacja osiągająca co do zasady 30% oszczędności zapotrzebowania na energię pierwotną (PED).

Budynki wzniesione przed 31.12.2020 r. powinny posiadać świadectwo charakterystyki energetycznej (EPC) co najmniej klasy A. Alternatywnie dopuszcza się, by dany budynek należał do 15% najbardziej efektywnych budynków w kraju lub regionie pod względem zapotrzebowania na energię pierwotną (PED). Inne budynki wzniesione do tej daty powinny spełniać kryteria określone dla nowych budynków, obowiązujące w chwili ich nabycia.

(2) Adaptacja do zmian klimatu

Za działalność wnoszącą istotny wkład w adaptację do zmian klimatu uznawana jest działalność, która wprowadza środki zmniejszające ryzyko niekorzystnych skutków obecnych i oczekiwanych przyszłych warunków klimatycznych na tę działalność gospodarczą lub na ludzi, przyrodę lub aktywa.

W przypadku budowy nowych, jak i renowacji budynków, spełnienie tego celu będzie wymagało zastosowania odpowiednich rozwiązań ograniczających istotne ryzyka klimatyczne, takie jak: zmiany cyrkulacji wiatru, degradacja gleby, zmienność temperatury czy silne opady (Rozporządzenie zawiera klasyfikację tych zagrożeń). Wybór zastosowanych środków należy do inwestorów.

(3) Zrównoważone wykorzystanie i ochrona zasobów wodnych i morskich

Choć w zakresie spełnienia tego celu nie zostały określone techniczne kryteria kwalifikacji szczególne dla branży budowlanej, wymogi takie wynikają z Rozporządzenia w stosunku do zasady „nie czyń poważnych szkód”. W tym zakresie precyzyjnie określono maksymalne zużycie wody przez konkretne typy urządzeń (np. maksymalny przepływ wody w kranach umywalek i kranach zlewów – 6 litrów/min.). Poziom zużycia wody powinien być potwierdzony kartą charakterystyki produktu, certyfikatem budynku lub obowiązującym w Unii Europejskiej odpowiednim oznakowaniem produktu. Powyższe kryterium nie dotyczy budynków i lokali mieszkalnych.

(4) Przejście do gospodarki o obiegu zamkniętym

Spełnienie tego celu wymaga wdrożenia środków zapobiegających powstawaniu odpadów oraz stosowania recyklingu zgodnie z wymogami prawodawstwa unijnego. Można to osiągnąć między innymi poprzez bardziej efektywne wykorzystanie zasobów naturalnych w produkcji, zwiększanie trwałości produktów czy zapewnienie możliwości ich naprawy.

Wymaga się, aby co najmniej 90% (masy) zwykłych odpadów z budowy (70% w przypadku renowacji), wytwarzanych na placu budowy (z wyłączeniem wypełniania wykopów), było gotowe do ponownego użycia, recyklingu i innych procesów odzysku materiału. Należy również stosować materiały z surowców wtórnych i ograniczać wytwarzanie odpadów oraz umożliwić bezpieczne usunięcie substancji niebezpiecznych, jak również ułatwiać ponowne użycie i recykling materiałów. Projekty budynków i techniki konstrukcyjne powinny wspomagać obieg zamknięty, jak również wykazywać w jaki sposób zapewniono wyższy poziom zasobooszczędności, możliwości dostosowania, elastyczności i możliwości demontażu elementów w celu umożliwienia ponownego użycia i recyklingu.

(5) Zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola

Aby skutecznie zapobiegać zanieczyszczeniom wody, powietrza lub gleby, podmioty sektora budowlanego powinny stosować odpowiednie materiały budowlane, zgodne z wymogami Rozporządzenia. Np. elementy budynków i materiały budowlane, z którymi mieszkańcy mogą mieć kontakt, powinny emitować mniej niż 0,06 mg formaldehydu na m³ komory badawczej. Wzniesienie budynku na terenie potencjalnie zanieczyszczonym (zdegradowanym) powinno być z kolei poprzedzone badaniem pod kątem potencjalnych zanieczyszczeń. Należy również stosować środki służące redukcji emisji hałasu, kurzu i zanieczyszczeń w trakcie robót budowlanych lub konserwacyjnych.

(6) Odbudowa bioróżnorodności i ekosystemów

Działalność budowlana powinna wnosić istotny wkład w ochronę, zachowanie lub odbudowę bioróżnorodności, lub w osiąganie dobrego stanu ekosystemów, lub w ochronę ekosystemów będących dotychczas w dobrym stanie. Podstawowym wymogiem dla inwestycji budowlanych jest przeprowadzanie oceny oddziaływania na środowisko, zgodnie z wymogami Rozporządzenia.

Nie jest dopuszczalne wznoszenie nowych budynków na gruntach ornych i uprawnych o średnim lub wysokim poziomie żyzności gleby i podziemnej bioróżnorodności, terenach niezagospodarowanych o uznanej wysokiej wartości pod względem bioróżnorodności oraz terenach służących za siedlisko gatunków zagrożonych (fauny i flory), bądź na terenie lasów.

Ocena działalności zrównoważonej środowiskowo

Aby dana działalność w branży budowlanej była zrównoważona w rozumieniu Taksonomii, konieczne jest spełnienie co najmniej 1 z powyższych 6 celów środowiskowych, z uwzględnieniem zastosowania technicznych kryteriów kwalifikacji, oraz niewyrządzanie szkód w tym zakresie. Przedsiębiorcy powinni pamiętać o stosowaniu minimalnych gwarancji, zapewniających przestrzeganie praw człowieka w ramach prowadzonej działalności, czemu służyć mają przyjęte wewnątrz organizacji polityki i procedury.

Na obecnym etapie cele środowiskowe dla branży budowlanej dopiero są konkretyzowane na poziomie europejskim. Znajdujemy się zatem w okresie przejściowym pomiędzy tym, co będzie trzeba wprowadzić jako standard w działalności budowlanej, a zarysem regulacji. Z drugiej strony, polskie przepisy techniczne w ogóle nie uwzględniają wymogów ESG i wciąż nie wiadomo, który resort będzie pracował nad tym palącym problemem, który zgłaszają przedsiębiorcy. Jedno jest pewne – większość inwestycji budowlanych wymaga finansowania przez banki, które już teraz, ze względu na swoje cele, preferują inwestycje zielone. Branża budowlana nie może zatem abstrahować od wymogów stawianych swojej działalności i musi zmierzyć się ze stopniowym wdrożeniem ESG już teraz, pomimo braku ogłoszenia wszystkich potrzebnych wytycznych.

[1] Sustainable real estate investment. Implementing the Paris Climate Agreement: An action Framework; luty 2016

[2] Rozporządzenie uzupełnia Taksonomię w zakresie w łagodzenia zmian klimatu lub w adaptacji do zmian klimatu, a także określa, czy ta działalność gospodarcza nie wyrządza poważnych szkód względem żadnego z pozostałych celów środowiskowych

Last Updated on 8 kwietnia, 2024 by Anastazja Lach