Wykorzystanie Sztucznej Inteligencji w mediacji i arbitrażu: nowe możliwości i wyzwania
Komentarz ekspercki apl. adw. Piotra Łagody, Business Advisory & Litigation Department, RK Legal
Wraz z postępem technologicznym i coraz większym zainteresowaniem alternatywnymi metodami rozwiązywania sporów, sztuczna inteligencja (artificial intelligence, AI) staje się dużo bardziej istotnym narzędziem w mediacji i arbitrażu. W niniejszym artykule omówimy rolę, możliwości i wyzwania związane z wykorzystaniem AI w tych procesach, przyglądając się również konkretnym przypadkom oraz regulacjom prawnym.
Rola sztucznej inteligencji w mediacji
Mediacja tradycyjnie rozumiana jest jako proces, w którym neutralna trzecia osoba, czyli mediator, interweniuje w konflikt, aby pomóc skłóconym stronom znaleźć rozwiązanie. Stanowi ona dobrowolną i poufną metodę, dzięki której strony mogą samodzielnie osiągnąć porozumienie, korzystając z wsparcia bezstronnego mediatora. Zastosowanie mediacji jest możliwe we wszystkich sprawach, w których prawo dopuszcza zawarcie ugody. Ważnym aspektem mediacji jest również przerwanie w jej wyniku biegu przedawnienia. AI może wspomagać ten proces poprzez analizę danych związanych z konfliktem, identyfikację wzorców i sugerowanie potencjalnych rozwiązań.
„Jednym z przypadków, w którym AI odgrywa coraz większą rolę, jest mediacja online. W przypadku platformy „Rechtwijzer”, która oferuje usługi mediacji online w Holandii, czy platformy „Modria”, wykorzystywane są algorytmy do analizy treści konfliktów online, identyfikacji problemów i sugerowania opcji rozwiązania konfliktów między stronami w czasie rzeczywistym. Innym interesującym przykładem jest aplikacja „Kleros”, która wykorzystuje technologię blockchain i AI do rozwiązywania sporów online. Dzięki temu rozwiązaniu, strony sporu mogą korzystać z zdecentralizowanej platformy, która gwarantuje uczciwość i sprawiedliwość rozstrzygnięć.
Stosowanie sztucznej inteligencji w arbitrażu
Arbitraż, a więc sąd polubowny, należy zdefiniować jako niepaństwowy sąd, który został powołany na mocy woli stron, a wydany przez niego wyrok jest równy mocą wyrokowi sądu państwowego. W składzie takiego sądu nie może uczestniczyć czynny zawodowo sędzia państwowy, co jednak nie wyklucza przeprowadzenia takiego postępowania przez sędziego w stanie spoczynku. Sąd powszechny jedynie kontroluje zgodność wydanego w ten sposób wyroku z prawem i zasadami współżycia społecznego. Podstawą dla działania sądu arbitrażowego jest sformułowany przez strony zapis na sąd polubowny – mogą to uczynić zarówno przed powstaniem sporu (np. już w umowie, z której spory takie mogą w przyszłości wyniknąć), jak i już po jego rozpoczęciu.
W arbitrażu AI może być wykorzystywana do analizy dowodów, prognozowania wyników sporu oraz zarządzania procesem arbitrażowym. Przykładowo, w sprawie „Ross v. Automated Business Machines” w Stanach Zjednoczonych, sędzia wykorzystał narzędzia oparte na AI do analizy złożonych danych finansowych i podejmowania decyzji w sprawie.
Regulacje prawne dotyczące wykorzystania AI w procesach mediacji i arbitrażu różnią się w zależności od jurysdykcji. W celu porównawczym należy wskazać, że zgodnie z prawodawstwem Unii Europejskiej, Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 (RODO) wprowadza ograniczenia dotyczące przetwarzania danych osobowych przez systemy AI w kontekście mediacji i arbitrażu. Natomiast w Stanach Zjednoczonych, Sąd Najwyższy wydał orzeczenie w sprawie „Loomis v. Wisconsin”, w którym zasugerował, że używanie algorytmów AI w procesach sądowych musi być przejrzyste i odpowiednio uzasadnione.
Wykorzystanie sztucznej inteligencji w sądach: wyzwania i perspektywy
Wykorzystanie AI w mediacji i arbitrażu niesie za sobą szereg wyzwań. Kluczowe kwestie obejmują zachowanie równowagi między interwencją AI a autonomią strony w procesie, ochronę prywatności i bezpieczeństwa danych oraz zagwarantowanie uczciwości i przejrzystości procesu. Ponadto istnieje obawa, że nadmierne poleganie na AI może prowadzić do utraty ludzkiego aspektu w procesach rozwiązywania sporów.
Jednakże, wiele krajów i instytucji zaczęło zdawać sobie sprawę z potencjału AI w poprawie efektywności i dostępności procesów mediacji i arbitrażu. Pomimo braku jednolitej regulacji na szczeblu międzynarodowym, niektóre kraje wprowadziły już własne inicjatywy w tej dziedzinie. Jednym z przykładów jest holenderski projekt E-Court, który wykorzystuje algorytmy oparte na sztucznej inteligencji do rozstrzygania drobnych sporów konsumenckich. System ten jest stosowany w przypadkach, w których strony wyrażają zgodę na rozwiązanie sprawy poprzez platformę internetową, co przyspiesza procesy i obniża koszty. Kolejnym przykładem jest malezyjski Sąd Arbitrażowy (KLRCA) wprowadzający zasady arbitrażu i-Arbitration, które umożliwiają stosowanie technologii blockchain i sztucznej inteligencji w procesach arbitrażowych. Dzięki temu rozwiązaniu procesy arbitrażowe są bardziej transparentne i efektywne.
Regulacje UE w obszarze Sztucznej Inteligencji
Również Unia Europejska prowadzi prace nad regulacjami dotyczącymi sztucznej inteligencji, w tym także w kontekście zastosowania jej w systemach prawnych, m.in. w mediacji i arbitrażu. Ich celem jest zapewnienie odpowiedniej ochrony prawnej i etycznej, równocześnie zachęcając do innowacji. Parlament Europejski 13 marca br. zatwierdził bowiem AI Act – Akt o Sztucznej Inteligencji. Nowe przepisy mają zapewnić równowagę w UE pomiędzy rozwojem sektora sztucznej inteligencji a ochroną praw obywateli, demokracji i praworządności. Nowe regulacje zabraniają używania AI w sposób, który narusza prawa jednostek. Wśród zakazanych praktyk znajdują się systemy biometrycznej kategoryzacji, wykorzystujące cechy wrażliwe, a także nieukierunkowane gromadzenie wizerunków twarzy z internetu czy z zapisów z kamer przemysłowych w celu stworzenia baz danych do identyfikacji osób. Nowe wytyczne zabraniają stosowania sztucznej inteligencji do analizowania emocji w środowisku zawodowym oraz w placówkach edukacyjnych. Zakazane jest także przewidywanie przestępczości wyłącznie na podstawie profilowania jednostek lub oceny ich cech. Dodatkowo, nielegalne będzie wykorzystywanie AI do manipulowania zachowaniami ludzkimi lub wykorzystywania ich słabości.
Szczególne obowiązki zostały również określone dla innych zaawansowanych systemów AI, które są uznawane za potencjalne zagrożenie dla zdrowia, bezpieczeństwa, praw podstawowych, środowiska, demokracji i praworządności. Obszary, w których takie systemy są wykorzystywane, obejmują infrastrukturę krytyczną, edukację i szkolenie zawodowe, zatrudnienie, podstawowe usługi prywatne i publiczne, takie jak opieka zdrowotna czy bankowość. Ponadto, niektóre systemy organów ścigania również się nimi posługują. Powyżej wskazane rodzaje systemów muszą przeprowadzać ocenę ryzyka i wprowadzać środki zaradcze, a także prowadzić rejestry incydentów. Konieczne jest, aby były one transparentne, dokładne i podlegały nadzorowi człowieka. Dzięki AI Act obywatele będą uprawnieni do składania skarg dotyczących tych systemów. Dodatkowo, powinni otrzymać wyjaśnienia dotyczące decyzji podejmowanych przez zaawansowane systemy sztucznej inteligencji, które mogą mieć wpływ na ich prawa.
Rozporządzenie w sprawie sztucznej inteligencji musi zostać jeszcze formalnie przyjęte przez Radę. Wejdzie w życie dwadzieścia dni po publikacji w Dzienniku Urzędowym, a w pełni zacznie obowiązywać po upływie 24 miesięcy.
AI w mediacji i arbitrażu: między innowacją a regulacją
„Mimo wielu wyzwań, rozwój technologii AI otwiera drzwi do nowych możliwości w mediacji i arbitrażu. Przewiduje się, że w przyszłości AI będzie coraz bardziej zaawansowane, umożliwiając bardziej efektywne i sprawiedliwe rozstrzyganie sporów. Jednakże, ważne jest, aby prawodawstwo i praktyka prawna nadążały za tymi zmianami, zapewniając równowagę między wykorzystaniem AI a ochroną praw i interesów stron sporu.
Sztuczna inteligencja oferuje obiecujące możliwości w mediacji i arbitrażu, pomagając stronom w szybkim i skutecznym rozwiązywaniu sporów. Jednakże, konieczne jest zachowanie ostrożności i uwzględnienie etycznych i prawnych kwestii związanych z wykorzystaniem AI w procesach rozstrzygania sporów cywilnych. W przyszłości, rozwój technologii AI będzie prawdopodobnie kontynuowany, a jej rola w mediacji i arbitrażu będzie coraz bardziej istotna. Ważne jest, aby prawodawstwo i praktyka prawna nadążały za tymi zmianami, zapewniając równowagę między wykorzystaniem AI a ochroną praw i interesów stron sporu.
Last Updated on 17 kwietnia, 2024 by Anastazja Lach