Zielona transformacja Polski. Rozmowa z Wiceministrą Klimatu i Środowiska Anitą Sowińską o planach i wyzwaniach resortu
Niedawno wzięła Pani udział w konferencji „Sustainable Economy Summit” i panelu dyskusyjnym „Zielona cyfryzacja”. Jak Pani ocenia to konkretne wydarzenie oraz wartość tego typu spotkań w dyskusji o zrównoważonej, neutralnej klimatycznie gospodarce?
Wydarzenia tego typu stanowią dobrą platformę do wymiany wiedzy eksperckiej i doświadczeń producentów w zakresie wdrażania w swoich zakładach i produktach zielonych rozwiązań. Razem łatwiej jest sprostać wyzwaniom, jakie stawia przed nami konieczność zielonej transformacji. Nie ma co się oszukiwać, zmiany klimatu wymuszają taki kierunek rozwoju w wielu sektorach, a za tym idzie konieczność sprostania oczekiwaniom świadomych ekologicznie klientów i potrzeba dostosowania do najnowszych trendów.
Jakie są obecnie najważniejsze priorytety Ministerstwa Klimatu i Środowiska w zakresie walki ze zmianami klimatycznymi? Czy jesteśmy na dobrej drodze do wypełnienia europejskich regulacji?
Podstawą działań na rzecz adaptacji do zmian klimatu w Polsce jest Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030 (SPA). Plan ten wyznacza kierunki w obszarach takich jak: gospodarka wodna, rolnictwo, leśnictwo i różnorodność biologiczna, odnosi się też do terenów zurbanizowanych. Obecnie w MKiŚ pracujemy nad nową krajową strategią adaptacji do zmian klimatu oraz Planem działań, który określi podmioty odpowiedzialne za realizację zadań. Dokument ten będziemy szeroko konsultować z interesariuszami, w tym z samorządami i NGO – również w ramach platformy dialogu, którą uruchomiliśmy 14 marca br. w projekcie Partnerstwo: Środowisko dla rozwoju. Ponadto, MKiŚ pozyskało również wsparcie z Instrumentu Wsparcia Technicznego Komisji Europejskiej i współpracuje z Instytutem Ochrony Środowiska – Państwowym Instytutem Badawczym, który w ramach projektu Klimada przygotował m.in. analizy zjawisk ekstremalnych i ich skutków, ryzyka klimatycznego w ujęciu regionalnym i sektorowym, trendów klimatycznych, scenariusze zmian klimatu oraz metody analizy kosztów i korzyści działań adaptacyjnych. Wszyscy mamy świadomość, że adaptacja do zmian klimatu to temat przekrojowy, który dotyczy wielu sektorów i interesariuszy, dlatego też wszyscy powinni zostać zaangażowani we wdrażanie działań adaptacyjnych: administracja rządowa, samorządowa, organizacje pozarządowe, przedsiębiorstwa i oczywiście obywatele i obywatelki.
Jakie konkretne działania podejmuje Ministerstwo, aby promować zrównoważony rozwój w Polsce? W jaki sposób współdziałacie w tym zakresie z innymi resortami?
Działań jest mnóstwo, począwszy od projektu dofinansowanego z Unii Europejskiej pn. „Partnerstwo: Środowisko dla Rozwoju”, którego celem jest stworzenie platformy współpracy oraz wymiany wiedzy pomiędzy podmiotami, które odpowiadają za zarządzanie ochroną środowiska w Polsce, czy też instytucjami zaangażowanymi we wdrażanie funduszy europejskich na poziomie regionalnym, krajowym i europejskim. Projekt ten jest okazją do debaty z udziałem partnerów z innych resortów, ale też spoza administracji, na temat zrównoważonego rozwoju, ochrony powietrza, przyrody, adaptacji do zmian klimatu i bioróżnorodności. Na tym poziomie można wspólnie wypracować wiele rozwiązań dla poprawy koordynacji wdrażania polityki środowiskowej i klimatycznej. Mamy też świetny przykład sieci partnerstwa w postaci Misji 100 miast neutralnych dla klimatu i inteligentnych do roku 2030, których samorządy muszą opracować tak zwane kontrakty klimatyczne, a w związku z tym Plan Działań, Plan Inwestycyjny oraz Deklarację (ang. Climate Neutrality Commitments), podpisywane przez Prezydenta Miasta i różnego typu interesariuszy. MKiŚ pomaga miastom m.in. w pokonaniu barier związanych z pozyskiwaniem środków na prośrodowiskowe inwestycje oraz ułatwia dialog z przedstawicielami innych resortów, w których kompetencjach znajdują się zadania mające wpływ na osiągnięcie neutralności klimatycznej przez te miasta.
W jaki sposób Ministerstwo wspiera transformację energetyczną w kierunku odnawialnych źródeł energii? Jakie możliwości oferuje prywatnym osobom, a jakie przedsiębiorstwom?
Możliwości wsparcia rozwoju OZE oferowane przez rząd to m.in. system aukcyjny, system taryf FIT/FIP, ale również programy dotacyjne dla rozwoju energetyki obywatelskiej jak np. program „Mój Prąd” czy ,,Energia dla Wsi”. Ministerstwo Klimatu i Środowiska podejmuje też działania na rzecz wprowadzenia kolejnych mechanizmów stwarzających warunki do możliwie jak największego dostępu do energii z OZE, wykorzystania potencjału energetyki wiatrowej, projektów morskich farm wiatrowych, zachęcania inwestorów do inwestycji w OZE (np. umowy PPA), ograniczania barier administracyjnych, m.in. poprzez przyspieszenie procedur wydawania zgód (permitting), a także ustalenie obszarów przyspieszonego rozwoju OZE, które są kluczem do przeprowadzenia procesu transformacji energetycznej. Potrzebujemy inwestycji w sieci, zarówno w nowe linie, jak i modernizację istniejącej infrastruktury. Gdyby wcześniej podjęto zdecydowane działania, dzisiaj ceny energii elektrycznej byłby znacząco niższe.
Jakie kroki są podejmowane, aby zwiększyć świadomość społeczeństwa na temat ochrony środowiska i zmian klimatycznych? Jak ocenia Pani edukację ekologiczną w Polsce?
Obecnie mamy do czynienia z podwójnym kryzysem: utratą różnorodności biologicznej i zmianami klimatu. W tym kontekście edukacja ma kolosalne znaczenie dla walki z mitami środowiskowymi, które zalewają internet. Kluczem jest tu czerpanie wiedzy ze zweryfikowanych, wiarygodnych i naukowych źródeł. Tylko w ten sposób możemy walczyć z dezinformacją klimatyczną i przeciwdziałać degradacji środowiska oraz zmianom klimatu. Działania resortu koncentrują się więc na upowszechnianiu (także na swojej stronie) rzetelnej wiedzy, prezentacji dobrych praktyk w zakresie ochrony środowiska i klimatu, uświadamianiu ludzi, że każdy poprzez swoje codzienne wybory i zachowania wpływa na stan klimatu. Współpracujemy też z Ministerstwem Edukacji Narodowej nad zmianą podstawy programowej kształcenia ogólnego i zachęcamy do zaangażowania się w ochronę środowiska i klimatu. Z pewnością jest też jeszcze wiele do zrobienia w obszarze edukacji ekologicznej.
Na ile istotne jest pojawiające się każdej zimy zjawisko tzw. niskiej emisji, potocznie zwane smogiem, czy jest to nadal problem największych miast czy pojawia się też w mniejszych ośrodkach? Czy wsparcie w instalacje pomp ciepła, źródeł gazowych lub też konsolidację centralnych sieci ciepłowniczych okazało się w istotny sposób skuteczne i czy są planowane kolejne inicjatywy, aby poprawić jakość powietrza?
Problem wysokich stężeń zanieczyszczeń w okresie zimowym dotyczy miast o różnej wielkości i liczbie mieszkańców. Z raportu Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska pt. „Jakość powietrza w Polsce w roku 2022 w świetle wyników pomiarów prowadzonych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska” wynika, że jakość powietrza ulega systematycznej poprawie, a więc prowadzone działania naprawcze przynoszą pozytywne skutki. Programy dotacyjne, w tym Program Priorytetowy Czyste Powietrze (PPCP),Ciepłe Mieszkanie, Mój Prąd wspierają wymianę nieefektywnych źródeł ciepła oraz termomodernizację budynków. Obecnie procedowany projekt dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy zakłada ambitny plan dalszego ograniczenia emisji zanieczyszczeń do powietrza w państwach członkowskich UE.
W jaki sposób Rząd planuje wspierać adaptację rolnictwa do zmian klimatycznych? Czy Ministerstwo Klimatu i Środowiska uczestniczy w tym procesie?
Nie da się ukryć, że zmiany klimatu są destrukcyjne dla rolnictwa, mocno wpływają na jakość plonów i produkcję żywności. Nie sprzyjają susze i fale upałów, ale też gwałtowne zjawiska atmosferyczne, z którymi zmagamy się coraz częściej i które mają większy zasięg terytorialny. Dlatego ważne jest zrównoważone i solidarne gospodarowanie wodą, przy jednoczesnym zachowaniu bezpieczeństwa żywnościowego, dbałości o utrzymanie i rozwój produkcji rolnej oraz akwakultury. Problematyczna jest też kwestia emisji CO2, której zredukowanie nie należy do łatwych i na pewno należy poszukać skutecznych i innowacyjnych rozwiązań. Należy też wspierać rolników w transformacji, a wszelkiedziałania powinny być wsparte systemem zachęt. Priorytetem dla rządu jest utrzymanie: zdolności produkcyjnych, opłacalności produkcji rolnej i bezpieczeństwa żywnościowego, przy jednoczesnych wysiłkach adaptacyjnych.
Jakie są najważniejsze wyzwania, przed którymi stoi Polska w kontekście ochrony bioróżnorodności? Czy Polska fauna i flora już teraz odczuwają skutki zmian klimatycznych?
Różnorodność biologiczna i kompleksowa wiedza o niej, obok zagadnień dot. klimatu i gospodarki o obiegu zamkniętym, stały się jednym z priorytetowych tematów polityki UE dot. środowiska. Cele stawiane w „Unijnej strategii na rzecz bioróżnorodności 2030” i zobowiązania wynikające z opracowanego na jej kanwie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie odbudowy zasobów przyrodniczych (Nature Restoration Law) są niezwykle ambitne i stanowią dla Polski w najbliższym czasie największe wyzwanie. Nie możemy jednak zwlekać, ponieważ już teraz niszczone są ekosystemy, gatunki wymierają bądź dostosowują się do zmian zachodzących w środowisku. W Sudetach już pojawiły się oznaki zamierania świerków. Obserwuje się także skracanie tras wędrówek ptaków i nietoperzy. Łagodniejsze i krótsze zimy wpływają też na skrócenie czasu snu zimowego niedźwiedzi, w skrajnych przypadkach nawet do niego nie dochodzi.
Wiele ostatnio mówi się o dobrostanie polskich rzek. Jakie długoterminowe strategie są planowane przez Ministerstwo, aby zapewnić zrównoważone zarządzanie zasobami wodnymi w Polsce?
Sektor gospodarki wodnej, tak jak wspomniany wcześniej sektor rolnictwa, zostanie uwzględniony w pracach nad nową polską strategią adaptacji do zmian klimatu. MKiŚ koordynuje również prace nad projektem ustawy o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw. Projekt przewiduje obowiązek opracowania miejskich planów adaptacji do zmian klimatu (MPA), koncepcji zazieleniania i zagospodarowania wód opadowych oraz roztopowych na terenie miasta. Długoterminowe rozwiązania są analizowane również w ramach posiedzeń Międzyresortowego Zespołu ds. Przeciwdziałania Sytuacjom Kryzysowym i Zagrożeniom Środowiskowym na Rzece Odrze, chodzi m.in. o odsalanie wód kopalnianych przez zakłady wydobywcze oraz zwiększanie przez nie możliwości retencyjnych. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy (IMGW-PIB) opracował dynamiczny model hydrologiczny, który umożliwia prognozowanie sytuacji na Odrze i przegląd zrzutów przemysłowych. Współpracujemy też ze stroną niemiecką, organizując spotkania co miesiąc w formie wideokonferencji z udziałem ekspertów ze strony polskiej oraz niemieckiej w celu omówienia obecnych wyników badań i zdarzeń na rzece Odrze.
W październiku bieżącego roku odbędzie się konferencja „Green Industry Summit”, poświęcona zrównoważonym rozwiązaniom dla przemysłu. Jakie Pani zdaniem są kluczowe inicjatywy, które warto obecnie promować, aby polski przemysł można było nazwać „zielonym”?
Zrównoważone rozwiązania dla przemysłu są kluczowe w dekarbonizacji tego sektora, dlatego też promowaniu i finansowemu wsparciu tego rodzaju projektów służyć ma m. in. niedawno powołany Polski Zielony Fundusz. Transformacja przemysłu musi opierać się wskaźnikach – redukcji emisji CO2 oraz zmniejszeniu zużycia zasobów, w całym cyklu życia produktów i usług. Dlatego tak ważne jest inwestowanie w efektywność energetyczną oraz zmiana modeli biznesowych z gospodarki linearnej na gospodarkę obiegu zamkniętego. Wartym promowania rozwiązaniem są np. takie inicjatywy recyklingowe, jak recykling baterii litowo-jonowych czy katalizatorów ze złomowanych samochodów spalinowych w Zawierciu.
Anita Sowińska – Specjalistka w zakresie zarządzania zmianami w obszarze ekologii, polityczka. Absolwentka Politechniki Łódzkiej na kierunku marketing i zarządzanie (ze specjalizacją w zakresie chemii spożywczej). Z wyróżnieniem ukończyła studia Executive MBA na Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie. W Sejmie IX kadencji członkini Komisji Finansów Publicznych, Komisji Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa oraz Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi, a także przewodnicząca Zespołu Parlamentarnego ds. Zielonego Ładu dla Polski. Od grudnia 2023 r podsekretarz stanu w Ministerstwie Klimatu i Środowiska, m.in. koordynujący realizację zadań Ministra Klimatu i Środowiska związanych z gospodarką odpadami i wdrażaniem systemu kaucyjnego. Przewodnicząca 17. Konferencji Stron Konwencji Bazylejskiej jako przedstawicielka regionu krajów Europy Środkowej i Wschodniej.
Last Updated on 17 września, 2024 by Krzysztof Kotlarski